Szkodliwe treści w Internecie. NIE AKCEPTUJĘ, REAGUJĘ!

CZYM SĄ SZKODLIWE TREŚCI W INTERNECIE?
To materiały, które mogą wywołać negatywne emocje u odbiorcy, destrukcyjnie wpływać na rozwój emocjonalny, poznawczy i społeczny dzieci oraz młodzieży (Livingston, Smith, 2014).
Treści te promują niebezpieczne zachowania i dlatego są nieodpowiednie dla młodego odbiorcy.
Jak dziecko może trafić na szkodliwe treści?
- mylne lub celowe wyniki wyszukiwania;
- spam;
- reklama;
- adresy zapamiętane przez przeglądarkę;
- materiały udostępnione przez znajomych dziecka;
- „przeklikanie się” na inną stronę;
- wiadomości zawierające treści pornograficzne przesyłane przez osoby o skłonnościach pedofilskich (jest to jeden z etapów w procesie uwodzenia, który ma na celu oswojenie dziecka ze sferą seksu).
Jakie materiały są szkodliwe dla dziecka?
Bardzo dynamicznie zmieniają się sposoby korzystania z Internetu, technologie cyfrowe ewoluują, pojawiają się nowe trendy, inne możliwości, a za tym kolejne wyzwania, niebezpieczne zachowania i nowe materiały, które powstają tylko po to, aby szkodzić. Przykładowo – jeszcze kilka lat temu nikt nie mówił o tzw. fake newsach, patostreamach, czy internetowych challengeach.
- Treści obrazujące przemoc, obrażenia fizyczne bądź śmierć, np. zdjęcia/filmy prezentujące ofiary wypadków, okrucieństwo wobec zwierząt;
- Treści nawołujące do samookaleczeń, samobójstw, zachowań szkodliwych dla zdrowia (np. restrykcyjne diety), czy materiały promujące zażywanie niebezpiecznych substancji (np. narkotyków);
- Treści dyskryminacyjne, promujące wrogość, a nawet nienawiść;
- Treści pornograficzne dostępne bez żadnego ostrzeżenia, w tym materiały prezentujące relacje seksualne z wykorzystaniem przemocy, nietypowe i dewiacyjne zachowania seksualne, a także materiały prezentujące seksualne wykorzystywanie dzieci;
- Fałszywe wiadomości (tzw. fake news), często o charakterze sensacyjnym, publikowane w mediach w celu zmanipulowania i wprowadzenia odbiorcy w błąd dla osiągnięcia korzyści, np. finansowych, politycznych;
- Patostreamy, czyli relacje na żywo w sieci prezentujące zachowania określane i postrzegane jako patologiczne. Są to np. relacje z libacji alkoholowych, zażywania narkotyków, materiały prezentujące agresywne zachowania, wyzwiska, bójki.
Dostęp najmłodszych użytkowników Internetu do materiałów, które mogą ich zaniepokoić, jest dość łatwy i powszechny. Najczęściej wymieniane przez dzieci zagrożenia, których się obawiają to:
- pornografia;
- przemoc;
- agresja;
- drastyczne sceny;
- nieodpowiednie zachowania (Livingstone, Kirwil, Ponte, 2013).
Najczęściej wymieniane emocje związane ze szkodliwymi treściami to:
- obrzydzenie;
- strach.
Badania mówią, że aż 43% dzieci i nastolatków w wieku 11-18 lat miało kontakt z materiałami pornograficznymi i seksualizującymi, 18% nastolatków w Polsce ma kontakt z pornografią co najmniej raz w tygodniu, w tym 8% – codziennie (Wojtasik, Wójcik, Włodarczyk, Makaruk, 2017).
Dzieci i młodzież dość często narażone są na kontakt z niebezpiecznymi materiałami online. Najczęściej wśród nich wskazują mowę nienawiści, relacje z eksperymentowania z narkotykami, materiały promujące restrykcyjne diety, czy też krwawe albo brutalne obrazy (Pyżalski, Zdrodowska, Tomczyk, 2019)
RODZAJE SZKODLIWYCH TREŚCI
Nie sposób wziąć pod lupę wszystkich materiałów w Internecie, z którymi ze względu na szkodliwy przekaz, dzieci nie powinny mieć styczności. Tempo rozwoju technologii cyfrowych jest niezwykle dynamiczne, co powoduje że jutro możemy mierzyć się z nowymi wyzwaniami i zagrożeniami, o których dziś jeszcze nie słyszeliśmy. Spróbujmy jednak omówić wybrane niebezpieczne zjawiska oraz ich konsekwencje.
TREŚCI POKAZUJĄCE PRZEMOC
Treści przemocowe obrazujące, m.in. krwawe, brutalne sceny, obrażenia fizyczne, okrucieństwo wobec ludzi lub zwierząt, wulgarny i obraźliwy język, a nawet śmierć. Przekazy tego typu udostępniane są w postaci filmów, zdjęć, transmisji na żywo w sieci, różnego rodzaju informacji dostępnych online, komunikacji między użytkownikami w internetowych grupach dyskusyjnych. Są też obecne w grach. Dzielenie się materiałami opartymi na przemocy nierzadko traktowane jest jak rozrywka. Treści tego rodzaju nie brakuje w serwisach społecznościowych, czy kanałach filmowych. Nastolatki mają do nich łatwy dostęp i chętnie dzielą się nimi z rówieśnikami lub szerszą internetową publicznością.
W Internecie jest też wiele publikacji, które promują szkodliwe postawy społeczne. Mowa tutaj o tzw. patotreściach, które definiuje się jako treści prezentowane w postaci transmisji internetowych, filmów lub zdjęć obejmujących takie zachowania jak: przemoc fizyczna, psychiczna, seksualna, libacje alkoholowe, poniżanie, zażywanie narkotyków i inne (Wójcik, Wojtasik, Kępka, 2019). Takie materiały cieszą się dużą popularnością, dlatego niektórym dzieciom wydaje się, iż to szybka i przyjemna droga do zrobienia kariery w sieci. Tym bardziej, że autorzy patostreamów nie tylko mają swoich fanów, ale także pozyskują od nich środki finansowe przez specjalne platformy, które umożliwiają darowizny.
Publikowanie materiałów zawierających przemoc (poza nielicznymi wyjątkami, np. rozpowszechnianie pornografii związanej z prezentowaniem przemocy czy szerzenie nienawiści na tle rasowym) nie jest zabronione prawem. Brakuje też skutecznych mechanizmów ich weryfikacji przed opublikowaniem. W konsekwencji – bardzo trudno z tym walczyć. Dlatego dla ochrony dziecka przed tego typu treściami nie do przecenienia jest uważność, zaangażowanie i świadomość rodzica, który interesuje się tym, co robi jego dziecko w Internecie.
TREŚCI AUTODESTRUKCYJNE
Są szczególnie groźne, ponieważ zachęcają młodych ludzi do zachowań zagrażających zdrowiu, a nawet życiu. W sieci nie brakuje wskazówek, jak popełnić samobójstwo, treści promujących samookaleczanie, czy relacji z eksperymentowania ze szkodliwymi substancjami (np. narkotykami, lekami). Publikują je pojedyncze osoby, ale czasem powstają specjalne grupy, które specjalizują się w podobnym „doradztwie”. Nierzadko nie tylko zawierają dokładne instrukcje, jak sobie zrobić krzywdę, ale wręcz do tego zachęcają i przekonują, że to jedyny słuszny sposób, żeby poradzić sobie z trudnościami.
W Internecie łatwo także znaleźć materiały, które promują restrykcyjne diety i nakłaniają do zachowań anorektycznych i bulimicznych. Nastolatki mogą na nie trafić zupełnie przypadkowo, szukając tematów związanych ze zdrowym stylem życia, np. zbilansowaną dietą. Dla osób, które są w grupie ryzyka zachorowania na zaburzenia związane z odżywianiem, takie informacje mogą być potencjalnie bardzo niebezpieczne. Wyniki badań przeprowadzonych w ostatnich latach pokazują, że 41,5% dziewcząt i 14,3% chłopców w wieku 14–17 lat miało kontakt z treściami promującymi skrajne odchudzanie (Makaruk, Włodarczyk, Michalski, 2017). To wiek, w którym odbiorcy są szczególnie wrażliwi na punkcie swojego wyglądu, a tym samym podatni na takie sugestie. Pierwsze objawy anoreksji występują średnio w 15. roku życia
(w przypadku bulimii ok. 20. roku życia). Nierzadkie są jednak przypadki anoreksji u dziewczynek w wieku poniżej 12 lat (Brudkiewicz, 2012).
WYZWANIE ONLINE
To internetowe wyzwania (z ang. challenge – wyzwanie), które cieszą się popularnością przede wszystkim wśród młodzieży. Polegają one na
umieszczaniu w sieci filmów, zdjęć, których bohaterowie wykonują różne zadania, niejednokrotnie bardzo dziwne, czy wręcz zagrażające ich zdrowiu lub życiu.
Przykłady niebezpiecznych internetowych wyzwań:
- Vacuum challenge – wyzwanie polega na tym, że jedna osoba wchodzi do plastikowego worka, zaś druga odsysa z niego powietrze odkurzaczem.
- Pass out challenge – osoba podejmująca wyzwanie przykuca i zaczyna szybko, płytko oddychać. Następnie dynamicznie wstaje i wkładając kciuk do ust, wstrzymuje oddech (takie działanie powoduje, że do mózgu nie jest transportowany tlen, co może skutkować utratą przytomności).
- Tide Pod Challenge – wyzwanie polega na zjedzeniu kapsułek do prania.
- Bird Box Challenge – wyzwanie polega na wykonywaniu różnych czynności z zawiązanymi oczami. Jego uczestnicy filmują się, wykonując codzienne czynności z opaskami na oczach.
Wyobraź sobie teraz, że twoje dziecko podejmuje któreś z powyższych internetowych wyzwań. Najmłodsi mogą być kompletnie nieświadomi ich konsekwencji. Dla nich może to być „tylko” zabawa, czy próba zdobycia popularności w swojej grupie rówieśniczej, a od tragedii jest tylko krok. W sieci nie brakuje wciąż nowych i zdecydowanie bardziej drastycznych niż wymienione powyżej pomysłów na wyzwanie.
GDZIE MOŻESZ SZUKAĆ POMOCY?
Istnieją różne zespoły i linie pomocowe zajmujące się sprawami dotyczącymi bezpieczeństwa dzieci, także w Internecie. Na stronach tych instytucji znajdziesz informacje i wskazówki, które podpowiedzą ci, jak postępować w przypadku kontaktu dziecka ze szkodliwymi treściami. Możesz również skorzystać ze wsparcia i porad pracujących tam specjalistów, dzwoniąc na infolinię, korzystając z czatu lub wysyłając e-mail. Z takiej pomocy może także skorzystać twoje dziecko – dla dzieci prowadzone są specjalne strony internetowe i infolinie.
800 100 100 – TELEFON DLA RODZICÓW I NAUCZYCIELI
Bezpłatna i anonimowa pomoc telefoniczna i online dla rodziców i nauczycieli, którzy potrzebują wsparcia i informacji w zakresie przeciwdziałania przemocy, a także pomocy psychologicznej dzieciom przeżywającym kłopoty i trudności, takie jak: agresja i przemoc w szkole, cybeprzemoc i zagrożenia związane z nowymi technologiami, wykorzystanie seksualne, kontakt z substancjami psychoaktywnymi, depresja i obniżony nastrój, myśli samobójcze, zaburzenia odżywiania. Linia czynna jest od poniedziałku do piątku w godzinach 12:00–15:00. Więcej informacji znajdziesz na stronie https://800100100.pl/.
116 111 – TELEFON ZAUFANIA DLA DZIECI I MŁODZIEŻY
Bezpłatny i anonimowy telefon dla dzieci i młodzieży prowadzony przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę. Telefon dostępny jest codziennie od 12:00 do 2:00 w nocy. Dzieci i młodzież mogą także zarejestrować się na stronie internetowej i napisać wiadomość do konsultantów pełniących dyżur online. Więcej informacji znajdziesz na stronie https://116111.pl/.
800 12 12 12 – DZIECIĘCY TELEFON ZAUFANIA RZECZNIKA PRAW DZIECKA
Bezpłatna działająca całodobowo telefoniczna linia interwencyjna dla dzieci i młodzieży. Osoby dorosłe mogą zgłaszać problemy dzieci lub rażące zaniedbania względem nich. Telefon jest czynny od poniedziałku do piątku w godzinach od 8:15 do 20:00. Więcej informacji na stronie https://brpd.gov.pl/telefon-zaufania.
DYŻURNET.PL
Zespół ekspertów NASK, działający jako punkt kontaktowy do zgłaszania nielegalnych treści w Internecie, szczególnie związanych z seksualnym wykorzystywaniem dzieci. Zgłoszenia o potencjalnie nielegalnych treściach można przekazywać za pomocą formularza, na adres e-mailowy lub za pomocą infolinii 0 801 615 005. Szczegółowe informacje znajdziesz na stronie https://dyzurnet.pl/.