W obraz osób, które doświadczają przemocy, wpisany jest charakterystyczny sposób funkcjonowania. Powinien on być uwzględniany przy opracowywaniu planów pomocy i rozpoznawaniu tzw. zasobów, czyli mocnych stron tych osób. Specyfiką przemocy w rodzinie są także inne problemy, które współistniejące z przemocą, takie jak na przykład: nadużywanie alkoholu bądź innych środków uzależniających przez którąś ze stron, współuzależnienie osób poszkodowanych, zespół stresu pourazowego (tzw. PTSD) u ofiar, zaburzenia osobowości i choroby psychiczne oraz inne.
Czynniki wpisane w sposób funkcjonowania osób doznających przemocy można podzielić na:
- zniewalające – są to siły i procesy sprzyjające pojawianiu się lub utrwalaniu przemocy;
- wyzwalające – czyli siły i procesy, które umożliwiają zapobieganie pojawianiu się następnych aktów przemocy oraz umacniające ofiarę przemocy w podejmowaniu działań mających na celu przerwanie przemocy w rodzinie.
Do źródeł czynników zniewalających i wyzwalających należą:
- warunki bytowe
- postawy osób znaczących
- dostępność i jakość instytucjonalnych form interwencji i wsparcia
- styl zachowania, osobowość i inne właściwości ofiary
- specyfika relacji pomiędzy ofiarą i sprawcą
- inne znaczące relacje w ludźmi np. z dziećmi
- pamięć minionych doświadczeń życiowych ofiary.
Do czynników zniewalających, czyli utrudniających ofierze wychodzenie z sytuacji przemocy domowej należą:
- mity i stereotypy podtrzymujące przemoc;
- milczenie świadków przemocy;
- działające mechanizmy przemocy, w tym:
- cykle przemocy
- wyuczona bezradność
- zjawisko „prania mózgu”
- proces wtórnej wiktymizacji (burzenie utrwalonych przekonań, wtórne zranienie, przybranie tożsamości ofiary);
- czynniki podtrzymujące przemoc:
- wewnętrzne: niektóre cechy osobowości, zaburzenia i choroby psychiczne, niedojrzałość emocjonalna itp.;
- zewnętrzne: zła sytuacja rodzinna i materialna, autokratyczny model wychowania, brak pracy, niewłaściwe wzorce przekazane przez otoczenie, itp.
Do czynników wyzwalających, czyli pomagających w zatrzymaniu przemocy i wyjściu z sytuacji przemocy domowej należą:
- zasoby wewnętrzne, w tym:
- umiejętności i wiedza
- konkretne działania i zachowania
- dotychczasowe sposoby radzenia sobie z sytuacją problemową
- plany i marzenia
- doświadczenia życiowe;
- zasoby zewnętrzne, w tym:
- inni ludzie (rodzina, dzieci, znajomi)
- instytucje
- dobra materialne
- środowisko naturalne.
W wychodzeniu z sytuacji przemocy pomaga:
- powiedzenie innym o doznawanej przemocy – przełamanie tabu milczenia
- zwrócenie się o pomoc do sąsiadów, przyjaciół, rodziny
- zwrócenie się po pomoc do instytucji: ośrodka pomocy społecznej, powiatowego centrum do spraw przemocy w rodzinie, punktu informacyjno-konsultacyjnego, stowarzyszeń i fundacji zajmujących się pomocą osobom doznającym przemocy itp.
- skorzystanie z poradni psychologicznej, rozmowa ze specjalistą zajmującym się sprawami przemocy
- wzięcie udział w grupie wsparcia
- wezwanie Policji
- uruchomienie procedury „Niebieskie Karty”
- podjęcie kroków prawnych i wykorzystanie możliwości prawnych (sprawa o alimenty, postępowanie karne, separacja).
Kierunki pracy z osobą doznającą przemocy obejmują następujące obszary:
- naukę dbania o bezpieczeństwo własne i dzieci
- zmianę postawy wobec siebie
- poszukiwanie i wzmacnianie mocnych stron, nauka korzystania z nich
- określenie potrzeb, wynikających z nich celów oraz ich realizacja
- zwiększenie poczucia kontroli i sprawczości
- zmiana relacji ze sprawcą przemocy
- zachęcenie do samodzielności
- nauka asertywnych zachowań
- udzielanie pomocy w konkretnych sprawach.
