Cyberprzemoc obejmuje wiele form przemocy przy użyciu technologii komunikacyjnej, np. Internetu, telefonów komórkowych, mediów społecznościowych, gier online lub innych komunikatorów. Ofiarą może stać się każdy, niezależnie od wieku i płci, jednakże najczęściej przemoc ta dotyka kobiety i dziewczynki. Cyberprzemoc to seria takich zachowań, jak nękanie, wysyłanie niechcianych wiadomości lub treści o charakterze pornograficznym, groźby i zastraszanie, kradzież danych, publikowanie obraźliwych treści w mediach społecznościowych.
RODZAJE I SKALA CYBERPRZEMOCY
NĘKANIE (CYBERSTALKING)
Jedną z najczęściej spotykanych form cyberprzemocy jest cyberstalking. Jest to uporczywe nękanie za pomocą środków technologii komunikacyjnej, które zaburza poczucie bezpieczeństwa ofiary i wywołuje w niej niepokój lub strach. Na cyberstalking może składać się:
- wysyłanie wiadomości tekstowych,
- emaili,
- wiadomości przesyłanych za pomocą komunikatorów, zawierających groźby przemocy lub obraźliwe i niechciane treści.
Cyberstalkingiem jest również publikowanie w Internecie komentarzy i treści obrażających lub zawstydzających ofiarę, udostępnianie jej prywatnych zdjęć, materiałów video lub innych treści pozwalających na jej zidentyfikowanie, jak również śledzenie ofiary za pomocą technologii, np. GPS, i monitorowanie jej aktywności w Internecie za pomocą szkodliwego oprogramowania.
Cyberstalking charakteryzuje się powtarzalnością działań popełnianych przez tę samą osobę. Nie wszystkie formy cyberstalkingu muszą wiązać się z celowym wywoływaniem w ofierze strachu o jej bezpieczeństwo lub życie. Taką formą jest doxing, którego celem jest upublicznianie prywatnych informacji o osobie, takich jak jej adres, numer telefonu, informacje o jej finansach, o członkach rodziny, pozyskanych najczęściej w drodze kradzieży (hackingu)
Inną formą nękania, określaną jako swatting, jest składanie fałszywych zawiadomień na policję o przestępstwach popełnionych w miejscach, gdzie przebywa ofiara, w celu wysłania tam jednostek policji.
Formą nękania w Internecie, której zarówno sprawcami, jak i ofiarami są dzieci i młodzież, jest cyberbullying, rozumiany jako przemoc rówieśnicza z użyciem środków komunikacji elektronicznej. Charakteryzuje się brakiem równowagi sił pomiędzy sprawcą/sprawcami a ofiarą, powtarzalnością oraz zamiarem wyrządzenia krzywdy za pomocą mediów cyfrowych lub elektronicznych. Cyberbullying może obejmować takie zachowania, jak wyzywanie, zastraszanie, szantażowanie, nękanie, publikowanie ośmieszających lub kompromitujących zdjęć i komentarzy, podszywanie się pod inne osoby lub wykluczanie z grupy rówieśniczej w mediach społecznościowych.
CYBERPRZEMOC SEKSUALNA
Kolejnym często występującym rodzajem przemocy w Internecie jest wykorzystywanie seksualne i molestowanie. Na cyberprzemoc seksualną składają się takie zachowania, jak przesyłanie niechcianych wiadomości zawierających treści seksualne, grożenie przemocą seksualną w wiadomościach prywatnych lub komentarzach publikowanych w mediach społecznościowych, składanie obraźliwych i niechcianych propozycji za pomocą komunikatorów, portali społecznościowych lub czatów, jak również posługiwanie się mową nienawiści ze względu na płeć lub seksualność ofiary.
Szczególnym rodzajem przemocy seksualnej jest publikowanie lub rozpowszechnianie materiałów o charakterze erotycznym lub pornograficznym zawierających wizerunek danej osoby bez jej zgody. Materiały mogą zostać wymuszone, otrzymane od ofiary dobrowolnie, pozyskane w sposób nielegalny, np. poprzez kradzież danych z telefonu, komputera czy kont na portalach społecznościowych. Mogą one również zostać sztucznie wygenerowane lub spreparowane za pomocą odpowiedniej technologii (np. programów do edycji zdjęć, z wykorzystaniem sztucznej inteligencji lub technologii deepfake). Takie zachowania określane są mianem pornografii odwetowej (revenge porn), w której sprawcą jest były partner lub partnerka, posiadający materiały i treści erotyczne z czasu trwania relacji, lub inne osoby działające w celu poniżenia ofiary i wyrządzenia realnych szkód w jej życiu.
Zachowaniem ryzykownym, szczególnie w przypadku młodych użytkowników Internetu, jest również seksting, oznaczający dobrowolne lub wymuszone przesyłanie erotycznych zdjęć i filmów za pośrednictwem komunikatorów internetowych lub sieci komórkowych. Materiały pozyskane w taki sposób mogą zostać następnie wykorzystane do ośmieszenia, skompromitowania lub wywierania presji na ofiarę. Formą wykorzystywania seksualnego jest także szantaż internetowy (sextortion) mający na celu wymuszenie od ofiary materiałów o charakterze erotycznym lub czynności seksualnych pod groźbą przemocy lub upublicznienia prywatnych i intymnych treści.
CYBERPRZEMOC WOBEC KOBIET
Cyberprzemoc dotyka użytkowników Internetu niezależnie od płci i wieku, jednakże najczęściej doświadczają jej kobiety i dziewczynki. Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez organizację Working to halt Online Abuse w latach 2000–2013, w 70% przeanalizowanych spraw ofiarami były kobiety, z czego 42% w wieku od 18 do 30 lat. Dane organizacji UN Woman wskazują, że kobiety są 27 razy bardziej narażone na cyberprzemoc niż mężczyźni – aż 73% kobiet na świecie doświadczyło przynajmniej jednej formy przemocy w Internecie, której sprawcami w 61% przypadków byli mężczyźni11. Z raportu organizacji Plan International na temat cyberprzemocy wobec dziewczynek na całym świecie wynika, że 58% badanych doświadczyło przynajmniej jednej z form cyberprzemocy, czego skutkiem było cierpienie emocjonalne (dla 42%) i strach o swoje życie lub bezpieczeństwo (dla 24%)12. Podobnie w badaniu przeprowadzonym przez Pew Research Center stwierdzono, że kobiety częściej niż mężczyźni doświadczają poważnych form cyberprzemocy i są bardziej narażone na negatywne konsekwencje emocjonalne. Tendencje te potwierdzają statystyki dotyczące przemocy domowej, zgodnie z którymi przeważająca liczba jej ofiar to kobiety. Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej definiuje takie rodzaje przemocy jako naruszenie praw człowieka i formę dyskryminacji kobiet. Przemoc taka została uznana za jeden z podstawowych mechanizmów społecznych, za pomocą którego kobiety utrzymywane są w pozycji podrzędnej wobec mężczyzn, oraz konsekwencję historycznej dominacji mężczyzn nad kobietami. Ten sam mechanizm jest widoczny także w sytuacjach stosowania cyberprzemocy, szczególnie w przypadku przemocy seksualnej lub nękania mającego na celu poniżenie lub skompromitowanie kobiety. Ponadto konsekwencje doświadczania przez kobiety przemocy w Internecie mogą mieć również wymiar ekonomiczny, np. gdy opublikowane treści negatywnie wpłyną na reputację tych kobiet lub ich sytuację na rynku pracy.
Czytaj więcej: Kamila Groszkowska – specjalista ds. międzynarodowych w Biurze Analiz Sejmowych
