Przemoc jest to intencjonalne działanie lub zaniechanie jednej osoby wobec drugiej, które wykorzystując przewagę sił narusza prawa i dobra osobiste jednostki, powodując cierpienia i szkody.
O przemocy możemy więc mówić wtedy, gdy zostaną spełnione cztery warunki:
1) Jedna osoba ma wyraźną przewagę nad drugą
2) Jest to działanie intencjonalne (czyli zamierzone) lub zaniechanie działania
3) Działanie lub zaniechanie działania jednej osoby narusza prawa i dobra osobiste drugiej
4) Osoba wobec której stosowana jest przemoc, doznaje cierpienia i szkód fizycznych i psychicznych.
Ofiarami przemocy w rodzinie są najczęściej kobiety (58%) oraz dzieci do lat 13 (24%).
Wyróżnia się cztery zasadnicze elementy, które charakteryzują osobę pozostającą w biernej postawie w stosunku do stosowanej wobec niej przemocy:
1) silnie wyuczona bezradność – która wynika zwykle z doświadczeń relacji z innymi ludźmi, głównie rodzicami: osoba nic nie może zrobić, a powtarzające się porażki w próbach unikania cierpienia powodują głębokie poczucie bezradności, postrzeganie swojej sytuacji jako beznadziejnej;
2) współuzależnienie – czyli gotowość do przyjęcia na siebie odpowiedzialności za czyjeś zachowanie, zwykle dotyczy to dzieci, ponieważ często łatwo wmówić im poczucie winy za istniejący stan rzeczy;
3) silna hierarchia w rodzinie – w rodzinach gdzie brak jest relacji partnerskich, a raczej oparte są one na silnie naznaczonej hierarchii i despotyzmie, które sprzyjają trwaniu w roli ofiary;
4) poczucie bycia przedmiotem – zgoda na bycie instrumentem czyich pragnień i celów, ma to związek z niskim poczuciem własnej wartości oraz silnie uwewnętrznionym poczuciem winy; osobie takiej brakuje poczucia godności osobistej, zanika potrzeba akceptacji siebie oraz miłości.
Powyżej wymienione elementy mogą być zarówno przyczynami, jak i skutkami doświadczania złego traktowania w rodzinie, ponieważ cechy, które sprzyjają stawaniu się ofiarą, często się wzmacniają w czasie trwania w tej roli.
Sprawcą przemocy domowej może być ojciec, matka, konkubent, dziadek, babcia, brat czy siostra, dorosły syn czy córka, itd. Sprawcy przemocy nie znoszą sprzeciwu, dążą do pełni władzy i kontroli nad swoją ofiarą (ofiarami). Przemoc psychiczna w postaci np. przekleństw czy gróźb jest demonstracją ich siły, dominacji i sygnałami, że wobec ofiary zostaną zastosowane bardziej restrykcyjne sankcje. Sprawca przemocy swoje relacje z domownikami opiera na wywoływaniu u nich strachu i poczucia winy; zadawanie bólu innym jest dla niego źródłem przyjemności i satysfakcji. Najczęściej są to osoby, które w dzieciństwie doświadczały przemocy, uczucia strachu i lęku. Dla nich utrata kontroli nad bliskimi jest zagrożeniem, bo oznacza utratę poczucia dominacji i siły.
Sprawca przemocy (zarówno kobieta jak i mężczyzna) stosuje różne techniki manipulacji ofiarą np. izolacja, pozbawianie możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb, całkowite uzależnienie od swojej osoby itp. Gdy ofiara szuka pomocy na zewnątrz, sprawca ogranicza tę pomoc poprzez przedstawianie jej w bardzo złym świetle: albo jako osobę chorą psychicznie i niebezpieczną dla otoczenia, albo jako przewrażliwioną i histeryczną. Natomiast siebie prezentuje jako osobę odpowiedzialną, rzeczową, opanowaną i uprzejmą, aby zrozpaczona, przestraszona i rozemocjonowana ofiara wydawała się osobom interweniującym mniej wiarygodna.
Sprawcy przemocy charakteryzują się specyficznymi cechami osobowości, które związane są ze stosowaniem przemocy wobec osób bliskich. Najczęściej są to cechy osobowości dyssocjalnej (psychopatycznej), ale oczywiście nie tylko. Wiele sprawców przemocy to osoby uzależnione od alkoholu lub innych substancji, u których spożywanie danych substancji wzmaga agresję i potęguje przemoc. Wśród sprawców są też osoby o osobowości chwiejnej emocjonalnie i osoby z uszkodzeniem mózgu lub zaburzeniami hormonalnymi, co też sprzyja zachowaniom agresywnym. Także pewne choroby czy zaburzenia psychiczne mogą nasilać gniew i agresję (np. schizofrenia, depresja czy ostre psychozy).
Podsumowując – sprawca przemocy to osoba, która:
1) uwielbia czuć się panem sytuacji, mieć pełnię władzy nad innymi
2) demonstruje i udowadnia swoją siłę
3) jest pełna lęku i przekonania o własnej słabości
4) izoluje ofiary od otoczenia
5) boi się osób i instytucji stojących w obronie ofiary
6) komunikuje ofierze całym sobą, że bez niego jest nikim
7) w przeszłości często sam był ofiarą przemocy
8) jest często osobą bardzo zaburzoną emocjonalnie czy psychicznie.
